logokop5

 

Van Hervormd kerkje tot Oudheidkundig Streekmuseum

Op de lagere school/basisschool is/was 1648 een bekend jaartal: de Vrede van Munster. Deze Vrede van Munster kan gezien worden als het ‘geboortebewijs’ van Nederland. Met de Vrede van Munster kwam er in 1648 namelijk een einde aan de Tachtigjarige Oorlog met Spanje en werd de Republiek der Verenigde Nederlanden onafhankelijk.

geschiedenis1Vrede van Munster

Een vrede, maar in onze regio met veel onrust; de Hervormde Religie werd staatsgodsdienst. De Katholieken moesten hun kerk afstaan aan de Protestanten. De voorman van de Protestanten in de Baronie van Breda, Lodewijk van Renesse, kwam op zaterdag 27 juni 1648 persoonlijk de katholieke kerk opeisen. Gevolg: de Alphense Katholieken weken voor hun geloofsbeleving stiekem uit naar o.a. Baarle-Hertog of Steenvoort (Nieuwkerk). Later was er een eigen schuurkerk van Carel de Roy in de Kerkstraat (nu Raadhuisstraat).

150 jaar later, 1798, werd er in de Nationale Vergadering een nieuwe grondwet aangenomen met daarin o.a. een scheiding van kerk en staat en vrijheid van godsdienst.
De geloofsgemeenschap met de meeste leden kreeg het recht op het kerkgebouw. Maar niet in alle plaatsen verliep dat vlot……; ook in Alphen niet.
De Protestanten hielden zich van de domme of de meestal Protestantse overheid hield het tegen.

In 1809 zou koning Lodewijk Napoleon naar Alphen komen. Een brief met het verzoek tot teruggave van de kerk lag al klaar. Helaas hij moest op het laatste moment naar Antwerpen.
Relletjes volgen: Katholieken (1800) tegen een handjevol Protestanten (27).

Eind 1819 wordt wederom met een verzoek (waarin ook de voorwaarde voor de bouw van een nieuw kerkje) koning Willem I ingeschakeld.
De gemeente liet architect Justinus Backx uit Tilburg voor het nieuwe kerkje een bestek maken: f 2100,- (inclusief grondaankoop f 25,90; later bleek de verkoopprijs f 75,00 te bedragen).

Het bouwen kon beginnen maar de katholieken hadden slechts f 1400,00 in kas. Gelukkig toonde de gemeente zich een goede sponsor.


geschiedenis2
St. Janskapel

De St. Janskapel van Commanderij Hof ter Brake (op dat moment een berging) werd afgebroken en zodoende kon het afbraakmateriaal gebruikt worden.
Het financiële gat was gedicht!
Waarschijnlijk zijn de balken, de gordingen en de hardstenen voordeuromlijsting afkomstig van de oude St. Janskapel; de plattegrond en de maten zijn bijna identiek.

In 1821 verscheen het nieuwe Hervormde kerkje; een eenvoudig zaalkerkje met eigentijdse ronde boogvormige ramen in de zijmuren en een halfrond boogvenster in de voorgevel.
Af en toe deed de dominee een kerkdienst (soms voor een handjevol kerkgangers); in de consistoriekamer woonde een protestants kosters-gezin.

Tijdens de Belgische Opstand, 1839, eiste een Nederlands regiment Jagers voor een korte tijd de kerk op. Gevolg: een beschadigd interieur.

geschiedenis3Eén van de oudste ansichtkaarten van Alphen (ingekleurd), 1902

Gedurende de Eerste Wereldoorlog wordt het een Christelijk Militair Tehuis.

geschiedenis4Ansichtkaart ca. 1916

Tussen de beide wereldoorlogen worden er nog enkele keren per jaar kerkdiensten gehouden; na de Tweede Wereldoorlog echter geen diensten meer.

geschiedenis5Schets van de Protestantse kerk met kerkhof in 1932

‘Het Alfs kapelleke’ is bijna altijd bewoond geweest; vaak als een ‘noodwoning’. Een simpel woonkamertje met keuken en achter het aanbouwtje de ‘poepdoos’.

Begin jaren ’50 van de vorige eeuw ziet de Hervormde Gemeente geen toekomst meer voor het kerkje.
De gemeente Alphen en Riel koopt het voor f 11.000,- met het idee voor een badhuis dat in de toekomst wel een gemeentehuis zou kunnen worden.

geschiedenis6Begin jaren '50

De nieuwe jonge burgemeester Smits van Oyen, 1955, pleit voor een museum.
Hij heeft met o.a. pastoor Binck voldoende meedenkers die de Alphense archeologische vondsten permanent willen exposeren.
En in het jaar 1959 waarin Alphen 1250 jaar bestaat, wordt na een zorgvuldige verbouwing/restauratie, op 13 mei het Oudheidkundig Streekmuseum officieel geopend.

geschiedenis7

Grafreplica’s uit de Merovingische periode

Het ‘kapelleke’ bewaard voor de toekomst maar het werd er wat stil en verlaten. Veel bezoek kwam er niet, zeker niet toen pastoor Binck oud en versleten raakte.

Het museumpje liep in 1972 veel waterschade op. Gevolg: de gehele expositie lag weg te rotten, mede ook door de eensteensmuren, geen verwarming enz.

Gelukkig volgt er een grondige renovatie met o.a. verwarming, een nieuw dak e.d.
geschiedenis8

En in 1984 krijgt het museum ook de beschikking over het gerestaureerde torenuurwerk uit 1910 dat tijdens een oorlogsbeschieting in oktober 1944 met de torenspits naar beneden is gedonderd.

klok

Torenuurwerk 1910

Sinds de jaren ’80 zit er voldoende leven in het museum; heemkundekring ‘Carel de Roy’ is er thuis; zie: www.alphenserfgoed.nl/
Vele Alphense ‘culturele schatten’ vinden hun weg naar het museum. Gevolg: museum te klein maar gelukkig komt er in 1998 een karakteristieke aanbouw. De ‘kerk’ (voorzaal) bevat de vaste expositie van de archeologische vondsten en in de achterzaal is het ‘grootmoeders-tijd’.

In het begin van deze eeuw heeft een ‘jongere generatie’ zich ontfermd over het museum. Met vooral wisselexposities liep het aantal bezoekers op.
Maar in 2014 besloot men toch om in de voorzaal ‘Het Verhaal van Alphen’ op een nieuwe moderne manier te gaan presenteren.
Ook de gemeente Alphen-Chaam dacht mee (de archeologische vondsten moeten voor ons nageslacht goed bewaard blijven) en zorgde voor energiezuinige maatregelen o.a. voorzetwanden/ramen, centrale verwarming, verlichting.

Vrijwilligers zetten zich nog steeds in voor allerlei kluswerkzaamheden, hand- en spandiensten, suppoosten of gidsen.

Bron o.a.: ‘De Runstoof’, jrg 21 nr 1-2, april 1998